Με αφορμή το δημοσίευμα της «Εφ.Συν.» («Ο μεγάλος και δύσκολος δρόμος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», 8.10.2018) στο οποίο μεταξύ άλλων παρουσιάστηκε και ο πρόσφατος γολγοθάς δύο αυτιστικών αλλά και η συζήτηση με την ψυχίατρο Μ. Διαλλινά γύρω από το θέμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και τον μεγάλο αριθμό ακούσιων εγκλεισμών, λάβαμε από τον ψυχίατρο Θ. Μεγαλοοικονόμου τη δική του παρέμβαση και συμβολή στον διάλογο.

 

 

Η μεταφορά δύο ατόμων, με προβλήματα στο φάσμα του αυτισμού, από την ψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου «Γεννηματάς» (όπου είχαν μεταφερθεί από «ξενώνα μακράς παραμονής» που ανήκει στο εν λόγω νοσοκομείο και διασυνδέεται με την κλινική αυτή), στο ΨΝΑ («Δαφνί») και οι αντιδράσεις από τη μεριά των εργαζομένων και του σωματείου του ψυχιατρείου, αποτέλεσαν μιαν ακόμη αφορμή, για να βγουν στην επιφάνεια οι δομικές παθογένειες και η κυρίαρχη ιδρυματική κουλτούρα που διέπει το όλο σύστημα της ψυχικής υγείας.

Μια παθογένεια και μια κουλτούρα που δεν αφορά μόνο τα ψυχιατρεία, αλλά εξίσου (αν όχι, συχνά, περισσότερο) τις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων (όπως και τα ποικίλα «ομοιώματα» κοινοτικών υπηρεσιών, ΚΨΥ κ.λπ.). 

Γιατί να πρέπει να διαιωνίζεται η αντιμετώπιση, από την ψυχιατρική κοινότητα, των εναπομεινάντων ψυχιατρείων ως «αποθήκης ψυχών»; Ως εσαεί τόπος εναπόθεσης των περιστατικών που αρνούνται, αδυνατούν ή δεν γνωρίζουν (ενώ θα 'πρεπε) πώς να αντιμετωπίσουν με τις κατάλληλες θεραπευτικές διαδικασίες; 

Ως πότε θα ζουν (ψυχίατροι όντες και ούσες) με αξεπέραστο το «τραύμα του σεισμού του '99», όταν έκλεισε για τρία χρόνια το Δαφνί και οι ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων αναγκάστηκαν (ενώ ποτέ δεν ήθελαν και ούτε τώρα πραγματικά θέλουν) να δέχονται και ακούσιες νοσηλείες και όχι μόνο τα πελατειακού χαρακτήρα «ελαφρά περιστατικά»;

Κλαίγοντας, ακόμη μέχρι σήμερα, για την «κακή τους μοίρα» που αυτές οι ακούσιες νοσηλείες τις «μετέτρεψαν σε άσυλα»; 

Μα γιατί υπάρχουν, γιατί έγιναν οι ψυχιατρικές κλινικές στα γενικά νοσοκομεία; Δεν έγιναν για το κλείσιμο των ψυχιατρείων; Οχι, βέβαια, σε μια λογική κατάργησης, αλλά, αντίθετα, υπέρβασης, ξεπεράσματός τους προς ένα σύστημα ολοκληρωμένων υπηρεσιών κοινοτικά βασισμένο, με επίκεντρο την κοινοτική παρέμβαση (πρόληψη σε όλα τα επίπεδα - πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο, τριτοβάθμιο - θεραπεία, αποκατάσταση) και νοσηλεία, όταν αυτή δεν μπορεί να αποφευχθεί, στο γενικό νοσοκομείο; 

Αντίθετα, αυτό που έγινε όλα αυτά τα χρόνια της δήθεν «ψυχιατρικής μεταρρύθμισης» (μόνο στα λόγια και ποτέ στην πράξη) ήταν η αυτούσια μεταφορά των ιδρυματικών κατασταλτικών πρακτικών από τα ψυχιατρεία στα γενικά νοσοκομεία: όργιο μηχανικών καθηλώσεων, απομονώσεων, ράντζων και αναξιοπρεπών συνθηκών νοσηλείας, αυθαίρετων απαγορεύσεων, φαρμακευτικής καταστολής, με γρήγορα εξιτήρια και πέταγμα στον δρόμο, «περιστρεφόμενη πόρτα».

Οπως χαρακτηριστικά λέει στο δημοσίευμα της «Εφ.Συν.» η διευθύντρια της ψυχιατρικής κλινικής του «Γεννηματάς», οι μηχανικές καθηλώσεις να γίνονται, αλλά «για όσο χρόνο προβλέπουν τα πρωτόκολλα» (τα ίδια ακριβώς λόγια χρησιμοποιούν όλοι οι ψυχίατροι που καθηλώνουν, συχνά για απεριόριστα χρονικά διαστήματα), ενώ το ζητούμενο είναι η αμφισβήτηση της καθήλωσης καθεαυτής, έστω και για «ένα δευτερόλεπτο». 

Οταν έκλεισε το Νταού Πεντέλης, δεν πάρθηκε καμιά μέριμνα από αυτούς που διαχειρίστηκαν το κλείσιμο για την δημιουργία υπηρεσιών που θα το αντικαθιστούσαν, καμιά πρόνοια για δημιουργία τμημάτων παιδιών και εφήβων στα νοσοκομεία κ.λπ., με αποτέλεσμα οι παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες να είναι σε ακόμα χειρότερη κατάσταση από αυτές των ενηλίκων (όπως, άλλωστε, ήταν και πριν από το κλείσιμο). Τα θέμα δεν είναι ότι έκλεισε το Νταού Πεντέλης, αλλά το πώς έκλεισε. 

Η διευθύντρια, όμως, της ψυχιατρικής κλινικής του «Γεννηματάς» δεν κρύβει την υποστήριξή της στη διαιώνιση των ψυχιατρείων, είτε στη μορφή ενός εξωραϊσμένου Νταού Πεντέλης, όπου τα άδεια πλέον «πρώην» ψυχιατρικά τμήματα θα ξαναγεμίσουν με παιδιά με διάφορα προβλήματα και θα λέγονται «ξενώνες» (με μικρότερο κόστος απ' ό,τι ο ξενώνας τους «Αγγέλια», όπου πληρώνουν «υψηλό ενοίκιο»), είτε με τη δημιουργία τμημάτων «μέσης νοσηλείας» και με «τη διαμόρφωση των χώρων που έχουν τα δύο μεγάλα ψυχιατρεία, ώστε να μπορούν να φιλοξενούν όχι μόνο κρατουμένους αλλά και τους άπορους χρόνιους ασθενείς, που τώρα κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς καμία φροντίδα». 

Μιλάμε για κανονική επιστροφή στην προ του 19ου αιώνα κατάσταση, στην περίοδο ανόδου του καπιταλισμού, όταν, όπως λέει και ο Φουκό, στα υπάρχοντα τότε πτωχοκομεία, οι «pauvre malade» έπρεπε να διαχωριστούν από τους «pauvre valid», με τους πρώτους, ως ασθενείς, να στρατωνίζονται στα, πρωτίστως προς το σκοπό αυτό, επινοηθέντα ψυχιατρεία και τους δεύτερους, ως υγιείς και ικανούς για εργασία, να σύρονται στα εργοστάσια. 

Οταν, σύμφωνα με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, τα ψυχιατρεία αντιμετωπίστηκαν όχι σαν οι αντιθεραπευτικοί θεσμοί, τα «ιδρύματα της βίας» που είναι, αλλά απλώς σαν οικονομικό βάρος και οι εκεί στρατωνισμένοι άρχισαν να πετάγονται στους δρόμους, προέκυψε κάποια στιγμή και η ανάγκη για έναν συνδυασμό χώρων εγκλεισμού (των πιο «δύσκολων», απείθαρχων, των «ανίατων» - άλλη κοινωνική/ψυχιατρική κατασκευή αυτή - αυτών που θέλουν «πολύ χρόνο νοσηλείας» κ.λπ.) με τις ταχείες, διεκπεραιωτικές διαδικασίες σ' αυτό που έχουμε κατασκευάσει -γιατί «έτσι μας αρέσει» και γιατί είναι πιο οικονομικό- ως «βραχείας νοσηλείας», για την καταστολή των συμπτωμάτων και μετά... στον δρόμο. 

Ενδεικτικό του πού έχουμε φτάσει, είναι και το γεγονός ότι, πριν από λίγο καιρό, υπήρξε πληροφορία ότι σε ψυχιατρική κλινική γενικού νοσοκομείου αναζητήθηκαν, για ασθενείς που δεν ήξεραν τι να τους κάνουν, κενές θέσεις στη Λέρο (!). 

Αυτές οι λογικές ευοδώνονται και παγιώνονται από τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, της δραματικής υποστελέχωσης και υποχρηματοδότησης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, της πλήρους διάλυσης του όποιου κοινωνικού κράτους.

Αλλά δεν γεννήθηκαν από αυτές. Η ιδρυματική ψυχιατρική, όπως αυτούσια μεταφέρθηκε από τα ψυχιατρεία στα γενικά νοσοκομεία, υπήρχε και προ κρίσης, με πολύ περισσότερο προσωπικό και χρηματοδότηση. Το ζήτημα είναι η κυρίαρχη ψυχιατρική κουλτούρα και πράξη. 

Γιατί ποτέ δεν διεκδικήθηκε από τα γενικά νοσοκομεία η τομεοποίηση; Γιατί ποτέ δεν πάρθηκαν πρωτοβουλίες για την ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Ψυχικής Υγείας, με ουσιαστική κοινοτική παρέμβαση και όχι επίπλαστη λειτουργία (όπως σε ορισμένες περιπτώσεις); 

Γιατί η κυρίαρχη ψυχιατρική κοινότητα αποποιείται την ανάληψη της θεραπευτικής ευθύνης για το πλήρες φάσμα των αναγκών των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας, αλλά διαιωνίζει τη λογική της «επιλογής του περιστατικού», του «εύκολου», του διαχειρίσιμου, του «γραφείου»; 

Είναι αυτή η κουλτούρα και πράξη και η συνεπακόλουθη λειτουργία του συστήματος που παράγει το απίστευτα υψηλό ποσοστό (κοντά στο 65%) των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα (αν και στις μέρες μας, σε όλη την Ευρώπη). 

Γιατί, αντί να επιζητά -και στην ουσία να παράγει- μέσα από αυτή την αναζήτηση «αποθήκες ψυχών», τη διαιώνιση των ψυχιατρείων κ.λπ., δεν διεκδικεί τις υπηρεσίες που έχει ανάγκη, δομές, προσωπικό, για να απαντήσει στην πολυπλοκότητα των αναγκών των ανθρώπων ως υποκειμένων με πλήρη δικαιώματα και όχι ως διαγνωστικών κατηγοριών, «βραχείας, μέσης ή μακράς διάρκειας νοσηλείας»; 

'Η θα 'χουμε πάντα την εύκολη δικαιολογία «έλα μωρέ, έχουμε κρίση τώρα, οικονομική στενότητα, άστο γι' αργότερα»; 

Το Δαφνί και το όποιο άλλο ψυχιατρείο, όπως είναι σήμερα διαμορφωμένο, η κάθε ξεχωριστή κλινική του, δεν διαφέρει σε τίποτα από μια κλινική γενικού νοσοκομείου. Γιατροί, προσωπικό (εξαιρετικά μειωμένο και κουρασμένο), ράντζα, καθηλώσεις, κλειστές ή μισάνοιχτες πόρτες, λογικές καταστολής, πίεση για γρήγορα εξιτήρια κ.λπ. Περιχαρακωμένο, ταυτόχρονα, σε αμυντικές λογικές υπεράσπισης του ψυχιατρείου ως τέτοιου, ως δήθεν εγγύησης της θέσης εργασίας. 

Το χειρότερο σ' αυτή την κατάσταση είναι η περαιτέρω επιβάρυνσή του με το ξεφόρτωμα των «δύσκολων» περιστατικών (ό,τι κάνουν δηλαδή καθημερινά και οι ΜΚΟ ψυχικής υγείας) από όσους ονειρεύονται ακόμα την «προ του σεισμού περίοδο» με τα «ελαφρά περιστατικά» στα γενικά νοσοκομεία. 

Η παρέμβαση του υπουργείου για τη μεταφορά των δύο ασθενών εκεί έπαιξε (για μιαν ακόμη φορά) έναν άκρως αρνητικό ρόλο. Για τους ασθενείς αυτούς πρέπει άμεσα να βρεθεί πραγματικά κατάλληλος χώρος (χωρίς καθόλου δεσίματα και καταστολή) και αυτός δεν είναι το Δαφνί. 

Η θεραπευτική ομάδα, που τους είχε αναλάβει τόσα χρόνια, πρέπει επιτέλους να αναλάβει τις ευθύνες της -στην κατεύθυνση του τι πραγματικά θα ήταν μια πραγματική ψυχιατρική μεταρρύθμιση, «ως κουλτούρα και πράξη και ως σύστημα υπηρεσιών». 

Στο Δαφνί, κάθε μια ψυχιατρική κλινική έχει υπό την ευθύνη της δύο, τρεις, μέχρι και πέντε έως έξι εξωνοσοκομειακές στεγαστικές δομές και πολλά διαμερίσματα.  Στην κλινική του «Γεννηματά» δεν μπορούν να έχουν ούτε μία; 

*Ψυχίατρος